Vërshimet në RM

     Si pasojë e rreshjeve të dendura dhe kombinimit të faktorëve natyrorë dhe antropogjen në vitet që lamë pas përreth qytetit të Tetovës dhe atij të Shkupit patëm paraqitjen e vërshimeve edhe pse këto dukuri u paraqiten me një interval kohorë njëvjeçar faktorët që kushtëzuan këto ishin të ndryshëm nga njëri-tjetri.Mendohet se me  rritjen e gazrave serë rritet edhe energjia e akumuluar përbrenda atmosferës së tokës, duke shkaktuar kështu edhe mote ekstreme të temperaturave dhe rreshjeve në nivele globala, kështu që edhe vendi jonë si pjesë e planetit nuk kursehet nga këto disbalanca përbrenda atmosferës së tokë. 

   Por duhet pasur parsyshë se vërshimet e ndodhura në malësinë e Tetovës nuk ishin vetëm të karakterit klimatik, por ato qenë të kombinuara nga tektodinamika dhe tektostatika formimit të Malit Sharr si dhe vetë faktorit antropogjen. Mali Sharr si mal i formuar nga lëvizjet e reja tektonike horst-grabenor, karakterizohet gjithashtu edhe me pjerësi të konsidersushme të shpateve, duke bërë që lumenjtë të kenë shpejtësi të kosiderueshme duke u dhënë shpateve të luginave karakter pothuajse kanjonik në këtë zonë. Nga erozioni i fuqishëm përgjat thellimit të shpateve atje ku enregjia kinetike e lumit bie, bëhet edhe shtresëzimi i materialit të mbartur duke krijuar konet aluvionale mbi të cilët janë ngritur edhe një numër i madh i vendbanimeve të Pollogut dhe Malësisë së Sharit përgjat rrafsheve abrazive fosile, duke u rrezikuar nga rregjimi i ndryshueshëm lumorë që herë pas here me vete mbart edhe shkëmbinj dhe material të eroduar gjatë shtratit apo edhe nga rrëshqitjet dhe denudacionit përgjatë shpateve të luginave. 

     Malin Sharr e karakterizojnë në masë të madhe shkëmbinjtë terigjen me aftësi ujëmbajtëse, duke mundësuar kështu zhvillimin e një rrjeti të dendur lumorë që në kombinim me pakujdesinë njerëzore me prerjen dhe varfërimin e vegjetacionit përgjat shpateve, me hudhjen e materialeve ndërtimore të gërmadhave, ka rritur dukshëm rrezikshmërinë e vërshimeve lumore që në vete mbartin material shkëmborë të eroduar si pasojë e denudacionit nëpër shpate, nga mungesa e vegjetacionit dhe atij të hudhur nga vetë njeriu. 

      Për dallim nga vërshimet e gushtit të vitit 2015 në malësinë e Tetovës ku shkaktuan 5 viktima dhe që kishin karakter të kombinuar gjeologjiko-klimatik me përfshirje edhe të faktorit antropogjen. Vërshimet e një viti më pas, gjegjësisht të gushtit të 2016-ës të ndodhur në Shkup ku dhe pasojat ishin më të rënda me 21 viktima  kishin karakter klimatik si pasojë e rënies të një sasie marramendëse prej 93 l m3/h dhe papërgaditja infrastrukturore për përballimin e një sasie të tillë bëri që niveli i ujit sipas raporitmeve të dëshmitarëve dhe dëmeve të vërejtura më pastaj, të arrinet diku rreth 2m lartësi. Banorët që më së shumti u prekën nga kjo katastrofë ishin banorët e lagjeve Hasanbeg dhe Stajkovcë.

 Fig 2: Prishja e mbrojtesve të urës së rrugës industriale
 

Masat parandaluese: Analiza të detajuara gjeomorfologjike,  formën e relievit dhe krijimin e tij në dinamizëm të përhershëm  parashikime mbi evulucionin e tijë në të ardhmen, analiza e cila shërben si orientuese e profilimeve gjeofizike duke bërë mikrozonimin e zonës, si: profilime me vibrime artificiale, profilime gjeoelektrike edhe seizmoakustike që mundet të aplikohet mbi zonat e vecanta me potencial të rreshqitjes si që kemi rastin përgjat shpateve të Malit Sharr, ku me anë të kësaj metode mundet edhe të vërehet dinamizmi i trupit të rrëshqitjes. Përcaktimi i heterogjenitetit të shtresave shkëmbore, trashësi, dendësi, lagështi etj, me anë të metodave të lartë përmenduara gjeofizike si dhe përcaktimi i tipave gjeologjik të shkëmbijve, me anë të shpuarjeve dhe analizave laboratorike. Metodat inxhnjerike me aplikimin e tyre si përshembull, digat përgjat shtrateve, mure beton armë në ballin e rrëshqitjes me sistem drenazhimi, metoda e "qepjes" së shtresave labile me shkëmbin bazë, drenazhimi dhe mbjellja e pemëve për pengim të infiltrimit të ujrave në thellësi, si dhe monitorimet e vazhdueshme me anë të senzorëve që mundësojnë kapjen e mikrolëvizjeve ditore të trupit të rrëshqitjeve duke mundësuar edhe parashikimin e tyre. Rielevimet me Lidar me gjatësi të shkrutër valore që jep një pasqyë më të qartë të relievit duke "zhveshur" pengesat vizuale vegjetative. Janë disa nga metodat e parandalimit të vëshimeve me karakter gjeologo-klimatike, ndërsa sa u përket përmbytjeve të shkaktuar në sektorin e poshtëm të lumejve të mëdhejn, ekzistojnë mundësitë e ndërtimit të kanaleve derdhëse anësore përgjat rrjedhjes së lumejnve. Mirpo ajo që duhet patur parsyshë është se si në rastin e parë të vërshimeve të ngarkuara me materiale të rrënda shkëmbore dhe ato më të lehta të grimcave të suspenduara por edhe në rastin e dytë të përmbytjeve ku shkaktohen kryesisht nga sasia e madhe e rreshjeve që në vete përmbajnë më pak material eroziv ose të tërhequr si në rastin e përmbytjeve të Shkupit. Metoda më e sofistikuar mbrojtëse pas analizave të detajuara shkencore, janë hartimi dhe zbatimi rigoroz i planifikimeve hapësinore konform përfundimeve shkencore të sipërcekura.

Fig 3: Prerja vertikale e mureve të ' Fushëgropës së Pollogut ' 

© Gëzim Selami, 2017